MAHİR VARLI: ‘ÇERNOBİL FACİASI BİR İŞ GÜVENLİĞİ FACİASIDIR’

  İş Güvenliği uzmanı olarak belirtmeliyim ki, tüm dünyayı derinden etkileyen ve 26 Nisan 1986 cumartesi günü meydana gelen Çernobil nükleer santralindeki patlama önlenebilirdi. İş güvenliği deyip geçmemek lazım. Dünyada ve ülkemizdeki sanayileşmeye bağlı olarak iş yerlerinde görülen iş kazası ve meslek hastalığı oranlarında artış görülmektedir. Bu nedenle çalışanların daha sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışmalarını sağlamak, beden ve ruh sağlıklarını korumak için iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması gerekmektedir. Bu anlayış içerisinde disiplinler arası etkileşimi ve iş birliğini gerekli kılan, tıp, hukuk, fizik, psikoloji gibi pozitif ve sosyal bilimlerin katkılarıyla gelişen iş sağlığı ve güvenliği alanı ortaya çıkmıştır. Teknik açıdan bakıldığında işin yapılması esnasında çalışanların karşılaştıkları tehlikelerin ortadan kaldırılması veya azaltılması odak noktayı oluştururken sağlık bilimleri açısından ise meslek hastalıkları ve iş kazalarından kaynaklanan yaralanmalardan korunma ve tedavi boyutu ön plana çıkmaktadır. İş sağlığı ve güvenliğinin başlıca amaçları şunlardır:
– İş yerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza indirmek,
– Çalışanların sağlığını fiziksel, ruhsal ve tıbbi açıdan korumak ve geliştirmek,
– Çalışanları çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak,
– Ortaya çıkan sağlık zararlarını, meslek hastalıklarını tespit etmek ve tedavilerini sağlamak,
– Uğradıkları iş kazası veya meslek hastalığı sonucu zarar gören çalışanların uygun işlerde çalışmalarına olanak sağlamak,
– Meydana gelen zararların derecelerini objektif, bilimsel ve etik yollarla tespit etmek ve değerlendirmek,
– Maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmaktır.
 Gelelim  Çernobil faciasına. Ukrayna hudutları içinde yer alan ve bilim adamlarına göre o bölge 900 yıldan önce yaşanabilir bir yer olamayacak. Zira günümüzde buradaki radyasyon düzeyi normalin 20-40 kat üzerinde. Tüm radyoaktif kalıntıların temizlenmesi içinse 48 bin yıl geçmesi gerekiyor. Çernobil Nükleer Santrali’ndeki patlama, nükleer enerji tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır ve olayın detaylı analizi, iş sağlığı ve güvenliği (İSG) açısından birçok ders içermektedir. Bu olay bağlamında risk analizi yöntemi ve alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri şu şekilde ele alınabilir:  Risk Analizi Yöntemi: RBMK reaktörünün tasarım kusurlarını ve operatör hatalarını dikkate alarak aşağıdaki risk analizi yöntemleri uygun olurdu: 1. **FMEA (Failure Modes and Effects Analysis) – Hata Türleri ve Etkileri Analizi:**   – Bu yöntemle, reaktörün her bir bileşenindeki olası hata türleri belirlenebilir ve bu hataların etkileri analiz edilebilir. Çernobil’de, kontrol çubuklarının tasarım hataları ve bunların etkileri bu yöntemle önceden tespit edilebilirdi. 2. **FTA (Fault Tree Analysis) – Hata Ağacı Analizi:**   – Bu yöntemde, istenmeyen bir olayın (patlama) kök nedenlerini ve bu nedenlere yol açan olayların hiyerarşisini belirlemek mümkündür. Çernobil’de bu analizle, operatör hataları ve reaktör tasarım kusurları gibi olayların birbirleriyle ilişkisi ortaya konabilirdi. 3. **HAZOP (Hazard and Operability Study) – Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışması:**   – Bu analiz yöntemi, sistemdeki tehlikeleri ve işletme problemlerini belirlemeye yönelik sistematik bir yaklaşımdır. Çernobil’de, sistemin tasarımında ve operasyonunda potansiyel tehlikeler ve yanlış işletme durumları bu yöntemle analiz edilebilirdi.  İş Sağlığı ve Güvenliği Tedbirleri 1. **Tasarım İyileştirmeleri:**    – **Reaktör Tasarımı:** RBMK reaktörlerinin kontrol çubuklarındaki grafit uçları gibi tasarım kusurları düzeltilmeliydi.    – **Güvenlik Sistemleri:** Otomatik güvenlik kapatma sistemleri daha güvenilir ve hızlı çalışacak şekilde tasarlanmalıydı. 2. **Prosedür ve Protokoller:**    – **Deney Protokolleri:** Reaktörde yapılacak her türlü deney için sıkı onay ve kontrol süreçleri olmalı, deneyler sadece onaylanmış protokollerle yapılmalıydı.    – **Acil Durum Prosedürleri:** Acil durum prosedürleri ve tahliye planları net bir şekilde tanımlanmalı ve düzenli olarak tatbikat yapılmalıydı. 3. **Eğitim ve Bilgilendirme:**    – **Operatör Eğitimi:** Operatörler, reaktörün çalışma prensipleri, tasarım özellikleri ve acil durum prosedürleri konusunda kapsamlı eğitim almalıydı.    – **Simülasyon Eğitimleri:** Reaktör kazaları simüle edilerek operatörlerin bu durumlara nasıl tepki vereceği konusunda pratik yapmaları sağlanmalıydı. 4. **Denetim ve Gözden Geçirme:**    – **Bağımsız Denetimler:** Reaktör ve güvenlik prosedürleri bağımsız kurumlar tarafından düzenli olarak denetlenmeliydi.    – **Geri Bildirim Mekanizmaları:** Operasyon sırasında veya sonrasında tespit edilen sorunlar ve hatalar için etkin geri bildirim ve düzeltme mekanizmaları oluşturulmalıydı. Çernobil felaketi, nükleer güvenlik ve risk analizi konularında büyük dersler içeriyor. Bu tür bir olayın tekrarlanmaması için hem teknik hem de yönetimsel düzeyde kapsamlı önlemler alınması gerektiği açıktır.Unutulmamalıdır ki, iş sağlığı ve güvenliği uzmanları asla pasifize edilmemelidir; bu uzmanların büyük önemi idrak edilmelidir. Başarılı bir senarist, senaryo ve roman yazarı, ve yönetmen gibi, iş sağlığı ve güvenliği uzmanlarının da hayal gücü ve hisleri güçlü olmalıdır. Zira, iş sağlığı ve güvenliğinde tehlike senaryosu yazmak hayati önem arz eder, hele ki konu nükleer santral ve enerji tesisleri, patlama ve yanma riski olan tüm işletmelerse. Albert Einstein’a zeki insan kimdir diye sorduklarında şöyle cevap veriyor: “Zeki insan hayal gücü yüksek insandır. Hayal gücü her şeydir. Hayal gücü bilgiden daha önemlidir.” İşte bu yüzden, her insan kendini bilmeli ve kendini keşfetmelidir. Ben de hayal gücümün ve hislerimin güçlü olduğunu çok küçük yaşlarda keşfettim. Belki çok başarılı bir senaryo ve roman yazarı, senarist, aktör ve yönetmen olabilirdim. Ancak, hayatım boyunca kendimi bildim bileli, gök kubbe altında hoş bir nida, hoş bir isim bırakmak adına, hakkın ve halkın gönlünü kazanmak adına insanlığa faydalı olma misyonunu şiar edindim. Bu yüzden iş sağlığı ve güvenliği uzmanı olmaktan onur duyuyorum. Buradan tüm idealist gençlerimize sesleniyorum: Meslek seçiminizden önce kendinizi keşfedin. Kendinizi bildiğinizde, mesleğinizi de bileceksiniz. Aynı zamanda bir sosyal hizmetler uzmanı olarak yazıyorum. Sosyal hizmetler biliminde iki önemli statü kaynağı vardır: 1. Edinilmiş Statü: Doğuştan gelen beceri ve yetenek.2. Kazanılmış Statü: Sonradan kazanılmış beceri ve yetenek. Değerli okuyucularım, yazımı Yunus Emre Hazretlerinin şu sözleri ile tamamlıyorum: “İlim ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir, sen kendini bilmezsen, bu nice okumaktır.” Kazasız, belasız, sağlıklı bir yaşam diliyorum. Hoşça kalın, sağlıcakla kalın.