AVUKAT IYAZ ÇİMEN ‘TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ’NİN AMAÇ VE KAPSAMINI DEĞERLENDİRDİ

Avukat Iyaz Çimen Toplu İş Sözleşmesi hakkında açıklamalarda bulundu. ‘ Yerleşik hukuk sistemimizde iş sözleşmelerinin bireysel ve toplu iş sözleşmesi olarak ikiye ayrıldığını, bireysel iş sözleşmesi işçi ile işveren arasında, anlaştıkları şart ve koşullarda düzenlenen sözleşmeler iken, toplu iş sözleşmesi dendiğinde işyerindeki tüm işçileri kapsar vaziyette ortaklaşa düzenlenen sözleşme akla gelmektedir.’
Çimen, ‘İşçi tarafında işçi sendikasının, işveren tarafında ise işveren sendikası ya da sendikaya üye olmaksızın doğrudan işverenin olduğu iş sözleşmelerine “toplu iş sözleşmesi” denir. Toplu iş sözleşmesinin amacı, işçiler adına hareket gösteren sendikalar ile sendikalı/sendikasız işverenlerin toplu pazarlık sonucunda haklarını, menfaatlerini belirlenen süre içerisinde korumaktır.
İşçi ve işveren tarafları açısında toplu iş sözleşmesi yapmak, anayasal bir haktır. Bu sistem, özellikle işverenler karşısında bireysel sözleşmeler ile güçsüz kalabilecek işçilerin sendikalar vasıtasıyla daha güçlü haklar edebilmesini sağlar.
Günümüz iş dünyasında sağlıklı ve sürdürülebilir adımlar atmak için işveren ve işçi arasındaki dengeyi sağlamak, oldukça önemlidir. İşçiyi ve işvereni kapsayan birçok konu bulunsa da en önemlilerinden biri, toplu iş sözleşmesidir. İş hukukuna ve işçi kanununa uygunluk için elzem bir anlaşma olan bu toplu sözleşme hakkında bütün merak ettiklerinizi yazımızın devamında bulabilirsiniz.
Toplu iş sözleşmesi, işverenle bir veya daha fazla işçi sendikası arasında, işçilerin çalışma koşulları ve ücretlerinin belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen yazılı bir anlaşmadır. Bu sözleşme, iş kanunu ve hukuku normlarına uygun olarak hazırlanır ve karşılıklı müzakerelerin sonucunda taraflarca imzalanır. Toplu iş sözleşmesinin amacı, çalışma hayatında belirli bir düzen ve standardın sağlanmasıdır. Bu sayede işverenlerle işçiler arasında daha şeffaf, adil ve dengeli bir ilişki kurulması hedeflenir.
Toplu İş Sözleşmesi Ne İşe Yarar?
Toplu iş sözleşmesi, işçi haklarının korunmasında önemli araçlardandır ve çalışma şartlarının iyileştirilmesinde elzem bir rol oynar. Sözleşme, işçilere daha iyi ücret, çalışma saatleri, izin hakları gibi konularda iyileştirmeler sağlar. Bunun yanı sıra işveren ve işçiler arasındaki ilişkileri düzenleyerek daha organize ve adil bir çalışma ortamının oluşturulmasına katkıda bulunur. Bu düzenleme, potansiyel anlaşmazlıkların önlenmesine ve çatışmaların daha adil bir zeminde çözümlenmesine olanak tanır. Yani toplu iş sözleşmesi hem işçilerin refahının artırılması hem de işverenlerin çalışma barışı ve verimliliğin sağlanmasında temel bir rol oynar.
Toplu İş Sözleşmesi Kimleri Kapsar?
Toplu iş sözleşmesi, imza atan işveren veya işverenlerle işçi sendikaları arasında gerçekleştirilir. Bu süreçte sendikalar, söz konusu iş yerinde çalışan işçileri temsil eder. Bu anlamda toplu iş sözleşmesi, sadece sendika üyesi işçileri değil, sözleşmenin kapsadığı işyerindeki tüm işçileri etkileyebilir ve bütün personellerin çalışma koşulları üzerinde doğrudan bir etkiye sahip olabilir.
İşveren yerine bu sözleşmeyi kamuyla da yapmak mümkündür. İşçi sendikalarıyla ilgili kamu kurumları arasında yürütülen bu sürece kamu işçileri toplu sözleşme süreci adı verilir. İşçi sendikaları temsilcileriyle yapılan müzakereler sonucunda bir toplu kamu işçi sözleşmesi hazırlanır ve imzalanır. Bu süreçte, işçi hakları, çalışma koşulları ve maaşlar gibi konular ele alınır ve anlaşmaya varılır.
Toplu İş Sözleşmesi En Az Kaç Kişi için Yapılır?
Toplu iş sözleşmesi yapılabilmesi için herhangi bir minimum işçi sayısına ihtiyaç yoktur. Önemli olan, iş yerindeki işçilerin belirli bir kısmının sendika tarafından temsil edilmesidir. Bu temsil oranı, etkili bir müzakere süreci için önem taşır. Sendika, işçilerin çıkarlarını en iyi şekilde temsil edebilmek ve işverenle daha güçlü bir müzakere pozisyonunda olabilmek için işyerindeki işçilerin önemli bir kısmını temsil etmelidir. Ancak sendikanın temsil ettiği işçi sayısının çokluğu, toplu iş sözleşmesinin kapsamını ve etkisini artırarak daha fazla iyileştirme ve hak sağlama potansiyeline sahiptir. Bu, işverenlerle yapılan pazarlıklarda sendikanın elini güçlendirir ve işçilerin lehine daha iyi koşulların müzakere edilmesine olanak tanır.
Toplu İş Sözleşmesi En Az Kaç Yıllık İmzalanır?
Genele bakıldığında toplu iş sözleşmeleri, bir ila üç yıl arasında değişen süreler için imzalanır. Bu süre, sözleşmenin kapsamını ve uygulama detaylarını belirler. Taraflar arasındaki müzakereler sırasında işçilerin ve işverenin ihtiyaçları, beklentileri, piyasa koşulları gibi faktörler göz önünde bulundurularak sözleşmenin süresi belirlenir. Bu esneklik, değişen ekonomik şartlara ve sektörel gelişmelere uyum sağlama imkânı sunar. 
Sözleşmenin süresi dolduğunda, taraflar yeniden masaya oturarak şartları gözden geçirebilir ve gerekli görülürse yeni bir anlaşma imzalayabilir. Ayrıca tarafların karşılıklı olarak anlaşmaları durumunda sözleşme feshi de mümkün olabilir. Ancak fesih süreci, belirli prosedürlere ve sürelere tabidir, tarafların anlaşması ve yasalara uygun hareket etmesi gerekir.
Toplu İş Sözleşmesi Zorunlu mudur?
Toplu iş sözleşmesi yapılması, temelde tarafların ortak kararına bağlıdır ve zorunlu bir işlem değildir. Ancak iş yerinde sendikalı işçilerin bulunması ve işverenden toplu iş sözleşmesi yapılmasının talep edilmesi durumunda, patronun bu isteği dikkate alması beklenir. İşveren, sendikalı işçilerle sağlıklı bir çalışma ilişkisi sürdürmek ve olası anlaşmazlıkları önlemek adına bu taleplere olumlu yaklaşmalıdır. Bu süreç, işçi ve işveren arasında daha dengeli bir ilişkinin kurulmasına yardımcı olur.
Toplu iş sözleşmeleri sayesinde işçi ve işverenlerin sosyal ve ekonomik durumları ve temel çalışma şartları belirlenir. Taraflar arasında uyuşmazlıklara çözümler üretilir. Toplu iş sözleşmelerinin süresi 1 yıldan az 3 yıldan fazla olamaz. Bu süreler işçi veya işveren tarafından uzatılıp kısaltılamayacağı gibi sözleşme süresinden önce de sona erdirilemez.
Anayasanın 6356 sayılı kanununa göre toplu iş sözleşmesi yapmak, işçi sendikaları ve sendikalı veya sendikasız işverenler için temel bir haktır. Anayasanın 53. maddesine göre düzenlenen Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hakkında özel bir tanım yapılmamaktadır.
Toplu iş sözleşmesinin ne amaçlarla yapılabileceği, nasıl düzenleneceği ile ilgili hususlar, kanun koyuculara bırakılır. Toplu iş sözleşmesi hakkı sendikalara veya sendikasız işverenlere özerklik hakkı verir. Özerklik, taraflara kanun gibi geçerli olan kurallar koyabilme hakkının verilmesidir. Bu açıdan devlet araya girmeden taraflar, çalışma şartlarını kendi aralarında belirleyebilmektedir.
Toplu iş sözleşmeleri; iş yeri, grup, işletme ve çerçeve olmak kaydıyla farklı türlerde yapılabilir. İşçi sendikalarının toplu iş sözleşmesi yapabilmesi için bazı temel koşullar vardır. Sendikanın var olduğu iş kolundaki çalışanların %1’inin sendika üyesi olması gerekir. İşçi ve işveren sendikalarının veya sendikasız işverenlerin toplu iş sözleşmesi yapabilecek yetkiyi kazanabilmeleri için de Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na başvurmaları gerekir.
Bir toplu iş sözleşmesinin sona ermesi için taraflarca belirtilen sürenin bitmesi gerekir. Sürenin dolmasının yanında sözleşmenin hükümsüz olması da benzeri bir sonuç yaratır. Tarafların yetki belgesi bulunmaması gibi özel durumlarda, bakanlık durumu tespit eder ve sözleşme hükümsüz hale getirilir.
Toplu iş sözleşmesinin sona erdiği koşullarda yeni bir sözleşme gelene kadar eski sözleşme şartları devam eder. Sözleşmenin tarafı olan sendikaların tüzel kişiliği sona erdiğinde ise toplu iş sözleşmeleri sona ermez. Yani sendikaların aktifliğinin durdurulması, iş yerinin iş kolunun değişmesi gibi durumlar sözleşmeyi sona erdirmek için gerekçe değildir.
İşçi sendikasına üye olan işçiler, toplu iş sözleşmesinden sorunsuz bir şekilde yararlanır. Hatta iş sözleşmesi biten işçiler de toplu iş sözleşmesi süresi sonlanana kadar bu önemli sözleşmeden yararlanırlar. İşçi sendikasına üye olmayan işçiler dayanışma aidatlarını ödeyerek toplu iş sözleşmesinden faydalanabilirler.
Greve katılan işçiler, toplu iş sözleşmesinden yararlanamazlar fakat sendikanın bu konuda izin verme hakkı vardır. İşveren temsilcileri ve vekilleri sözleşmeye dahil olamazlar ancak sendika izni ile yine de dahil olabilme hakları bulunur. Öte taraftan toplu iş sözleşmesinde hususi olarak belirtilen işçiler sözleşmeden yararlanamazlar.